भारताच्या इतिहासातील चमकता तारा: अटलजी

उत्तम वक्ता, उत्तम कवी, महत्त्वाकांक्षी दृष्टी, कलासक्त व्यक्तिमत्त्व आणि राजकारणाप्रति वचनबद्धता असलेले व्यक्तिमत्त्व म्हणजे दिवंगत पंतप्रधान अटल बिहारी वाजपेयी. २५ डिसेंबर हा दिवस अटलजींचा जन्मदिवस. त्यानिमित्ताने..

अमित गोरखे, आमदार विधान परिषद

लोकनेते असा नावलौकिक असलेले अटलबिहारी वाजपेयी हे राजकीय वचनबद्धतेसाठी ओळखले जातात. एक पत्रकार म्हणून आपल्या कारकिर्दीची सुरुवात केलेले वाजपेयी यांनी भारतीय जनसंघात प्रवेश करण्यासाठी पत्रकारिता सोडली. राष्ट्रीय लोकशाही आघाडीतील महत्त्वाचा घटक असलेला भारतीय जनता पक्ष हा आधी जनसंघ म्हणून ओळखला जात होता. २५ डिसेंबर १९२४ साली तत्कालीन ग्वालियर संस्थानातील एका प्राथमिक शिक्षकाच्या घरात अटलजींचा जन्म झाला. संगीत आणि पाककलेत त्यांना विशेष रस होता. समीक्षकांकडून प्रशंसा मिळवलेले ते एक ख्यातनाम कवी होते.

पं. जवाहरलाल नेहरू यांच्यानंतर लोकसभेद्वारे तीन वेळा सलग भारताच्या पंतप्रधानपदावर विराजमान होणारी एकमेव व्यक्ती म्हणजे श्री. अटल बिहारी वाजपेयी. उत्तर प्रदेशातील लखनऊ येथून सलग पाच वेळा संसद. युपी, गुजरात, एमपी आणि दिल्ली या चार वेगवेगळ्या राज्यांमधून वेगवेगळ्या वेळी निवडून आलेले ते एकमेव खासदार होते. पंतप्रधान म्हणून त्यांचा वारसा श्रीमंत आहे जो त्यांचा कार्यकाळ संपल्यानंतर एक दशकानंतरही लक्षात ठेवला जातो आणि आजही जपला जातो. त्यात पोखरण अणुचाचण्या, चपळ आणि शहाणपणाची आर्थिक धोरणे यांचा समावेश होता ज्याने स्वतंत्र भारतीय इतिहासातील दीर्घकाळ टिकणाऱ्या विकासाचा पाया घातला. राष्ट्रीय महामार्ग आणि सुवर्ण चतुर्भुज विकासाशी संबंधित अशा मोठ्या पायाभूत सुविधा प्रकल्पांचा समावेश होता. फार कमी भारतीय पंतप्रधानांनी समाजावर असा नाट्यमय प्रभाव टाकला आहे.

चर्चा पाकिस्तान बस प्रवासाची
श्री वाजपेयी यांच्या पंतप्रधान म्हणून कार्यकाळात भारताने १९९८ मध्ये पोखरण येथे यशस्वी अणुचाचण्यांच्या मालिकेनंतर निवडक राष्ट्रांच्या गटात प्रवेश केला. फेब्रुवारी १९९९ मध्ये पाकिस्तानला झालेल्या बसच्या प्रवासाची सर्वत्र चर्चा झाली. भारताच्या प्रामाणिकपणाचा जागतिक समुदायावर प्रभाव पडला. जेव्हा मैत्रीचा हात कारगिल युद्धामध्ये विश्वासघात करणारा ठरला तेव्हा श्री. वाजपेयींनी भारतीय घुसखोरांना परतून लावण्यासाठी परिस्थिती यशस्वीपणे हाताळल्याबद्दल त्यांचे कौतुक केले गेले. वाजपेयींच्या १९९८-९९ च्या कार्यकाळात जागतिक मंदी असूनही भारताने ५.८ टक्के जीडीपी वाढ साधली. या कालावधीत उच्च कृषी उत्पादन आणि परकीय चलनाच्या साठ्यात झालेली वाढ ही लोकांच्या गरजा पूर्ण करणाऱ्या अर्थव्यवस्थेची द्योतक होते. ५२ व्या स्वातंत्र्यदिनी लाल किल्ल्याच्या तटबंदी वरून बोलताना ते म्हणाले होते, “माझ्याकडे भारताचे स्वप्न आहे; भूक आणि भयमुक्त भारत, निरक्षरता आणि इच्छामुक्त भारत”

वाजपेयीजींनी संसदेच्या अनेक महत्त्वाच्या समित्यांवर काम केले. ते १९४२ च्या स्वातंत्र्यलढ्यात सहभागी झाले. त्यासाठी त्यांना तुरुंगातही जावे लागले होते. मोठ्या प्रमाणावर प्रवास केलेले वाजपेयी जी आंतरराष्ट्रीय घडामोडी, अनुसूचित जाती आणि जमातींचे उत्थान, महिला आणि बालकल्याण या विषयात खूप रस घेत. वाजपेयींना काही लोक भारताच्या दुसऱ्या पिढीतील आर्थिक सुधारणांचे जनक मानतात. त्यांनी देशातील पायाभूत सुविधांच्या उभारणीला सुरुवात करून महत्त्वाकांक्षी सुवर्ण चतुर्भुज आणि प्रधानमंत्री ग्रामीण सडक योजना प्रकल्प सुरू केले. वाजपेयींजींनी सार्वजनिक व्यवसायांचे खाजगीकरण करण्यासाठी निर्गुंतवणूक विभागाची स्थापना केली आणि नवीन दूरसंचार धोरणाद्वारे क्रांती सुरू केली. वाजपेयीजींनी १९९२ मध्ये पी. व्ही. नरसिंहराव सरकारने आणलेल्या आर्थिक सुधारणांच्या भावनेला पुढे नेले. वाजपेयीजी विचारांनी त्यांच्या काळाच्याही पुढे होते. तेल आणि वायु क्षेत्रामध्ये भाग भांडवल विकत घेण्यासाठी त्यांनी राजकीय दबाव आणला. ही भारताची परदेशातील सर्वात मोठी गुंतवणूक होती. परदेशातील प्रकल्पांमध्ये गुंतवणूक करून ऊर्जा सुरक्षेचे त्यांचे मॉडेल तेव्हापासून २० देशांमध्ये विस्तारले गेले आहे आणि इतर देशांसोबत भारताच्या सहभागाचा ऊर्जा मुत्सद्देगिरीचा भाग आहे.

महत्त्वाकांक्षी प्रकल्प
अटलबिहारी वाजपेयी यांची सर्वात संस्मरणीय कामगिरी म्हणजे त्यांनी सुरू केलेले महत्त्वकांक्षी रस्ते प्रकल्प सुवर्ण चतुर्भुज आणि प्रधानमंत्री ग्रामीण सडक योजना. सुवर्ण चतुर्भुज चेन्नई,कोलकत्ता, दिल्ली आणि मुंबईला महामार्गाच्या जाळ्याद्वारे जोडले होते तर प्रधानमंत्री ग्रामीण सडक योजना संपूर्ण भारतातील संपर्क नसलेल्या गावांसाठी सर्व रस्त्यांचे जाळे म्हणून करण्यात आली होती. हे दोन्ही प्रकल्प प्रचंड यशस्वी ठरले आणि भारताच्या आर्थिक वाढीला मोठे योगदान दिले. वाजपेयींजींनी सरकारच्या नवीन दूरसंचार धोरणाने दूरसंचार कंपन्यांसाठी निश्चित परवाना शुल्काच्या जागी महसूल वाटपाच्या व्यवस्थेने भारतात दूरसंचार क्रांती आणली. भारत संचार निगम लिमिटेड ची निर्मिती स्वतंत्र धोरण तयार करण्यासाठी आणि सेवांची तरतूद करण्यासाठी करण्यात आली. दूरसंचार विवाद निपटारा अपील न्यायाधिकरणाच्या निर्मितीने सरकारच्या नियामक आणि विवाद निपटारा भूमिका देखील वेगळ्या केल्या. आंतरराष्ट्रीय टेलिफोनवरील विदेश संचार निगम लिमिटेड ची मक्तेदारी सरकारने संपवली. दूरसंचार आणि रस्ते या दोन क्षेत्रात वाजपेयीजींचे योगदान कधीही विसरता येणार नाही. भारतात महामार्गांचे जाळं पसरला आहे त्यामागे वाजपेयीजींचा विचार आहे.

कलेत रमणारे वाजपेयी
अटल बिहारी वाजपेयी यांचे सूर्यकांत त्रिपाठी निराला, हरिवंशराय बच्चन, शिवमंगल सिंह सुमन आणि फैज अहमद फैज हे आवडते कवी होते. त्यांना शास्त्रीय संगीत अतिशय आवडायचं भीमसेन जोशी, अमजद अली खाँ आणि कुमार गंधर्व यांना ऐकण्याची कोणतीही संधी ते सोडत नसत. वाजपेयीजींना खायला आणि स्वयंपाक करायला खूप आवडायचं. गोड पदार्थ त्यांना खूप आवडत. आणीबाणीच्या वेळी ते अडवाणी, श्यामनंद मिश्र आणि मधु दंडवते यांच्यासाठी स्वतः जेवण बनवत.

वाजपेयीजी पहिल्यांदा परराष्ट्र मंत्री म्हणून पाकिस्तानला गेले तेव्हा सरकारी स्नेहभोजनाला त्यांनी अस्खलित उर्दूत भाषण केलं. पाकिस्तानचे परराष्ट्रमंत्री आगा शाही यांचा जन्म चेन्नईला झाला होता त्यांना सुद्धा वाजपेयीजींचं उर्दू समजलं नाही. लोकांना आपल्या भाषणाने मंत्रमुग्ध करणारे वाजपेयी आपल्या खाजगी आयुष्यात अतिशय अंतर्मुख आणि लाजाळू होते. त्यांचे खाजगी सचिव शक्ती सेना यांनी सांगितलं होतं की जर चार-पाच लोक आसपास गोळा झाले तर त्यांच्या तोंडातून शब्द फुटायचा नाही पण ते इतरांच्या गोष्टी अत्यंत बारकाईने ऐकत आणि अतिशय विचारपूर्वक प्रतिक्रिया देत.

उत्तम वक्ता
माजी लोकसभा अध्यक्ष अनंतशायम अय्यंगार यांनी एकदा सांगितलं की, लोकसभेत इंग्रजीत हिरेन मुखर्जी आणि हिंदीत अटल बिहारी वाजपेयी यांच्यासारखा उत्तम वक्ता शोधून सापडणार नाही. नेहरूंच्या कार्यकाळात वाजपेयी संसदेत बॅकबेंचर होते तरीपण वाजपेयींनी उपस्थित केलेले मुद्दे नेहरू अगदी कान देऊन ऐकायचे. एकदा भारत दौऱ्यावर आलेल्या ब्रिटिश पंतप्रधानांची वाजपेयी यांच्याशी भेट घालून देताना नेहरू म्हणाले,” हे विरोधी पक्षातलं उगवतं नेतृत्व आहे, माझ्यावर नेहमी टीका करतात पण यांचं भविष्य उज्वल आहे.” वाजपेयीजींचा परिचय नेहरूंनी भावी पंतप्रधान असा करून दिला होता. वाजपेयीजींच्या मनात नेहरूनबद्दल अतिशय आदर होता. १९७७ साली परराष्ट्रमंत्री म्हणून वाजपेयीजीं पदभार स्वीकारण्यासाठी साउथ ब्लॉक येथील कार्यालयात गेले तेव्हा त्यांना लक्षात आलं की भिंतीवरचा नेहरूंचा फोटो गायब आहे त्यांनी सचिवांना विचारलं असता नेहरूंचा फोटो पाहून वाजपेयीजी नाखुश होतील म्हणून अधिकाऱ्यांनी तो फोटो काढून टाकला होता. वाजपेयीजींनी तो फोटो पुन्हा मुळ जागी लावण्याचा आदेश दिला. नेहरू ज्या खुर्चीवर बसायचे त्या खुर्चीवर जेव्हा वाजपेयी बसले तेव्हा त्यांनी म्हटलं,” कधी स्वप्न सुद्धा या खोलीत बसेल असं वाटलं नव्हतं.” परराष्ट्रमंत्री झाल्यावर त्यांनी नेहरूंच्या परराष्ट्र धोरणात फारसा बदल केला नव्हता हे उल्लेखनीय.

सभागृहातील भाषणाचा अभ्यास
सार्वजनिक भाषणांच्या वेळी वाजपेयीजी फारशी तयारी करत नसत. पण लोकसभेतल्या भाषणासाठी मात्र ते कसून अभ्यास करत. वाजपेयीजी संसदेच्या ग्रंथालयातून पुस्तक, मासिक आणि वर्तमानपत्र मागून घेत आणि आपल्या भाषणावर काम करत. ते मुद्दे काढत आणि त्यावर विचार करत. ते कधीच आपलं पूर्ण भाषण लिहीत नसत पण दुसऱ्या दिवशी लोकसभेतल्या भाषणाचा आराखडा त्यांच्या डोक्यात असायचा. मंचावर इतके सुंदर भाषण करणारे वाजपेयी १५ ऑगस्टचं लाल किल्ल्यावरचे भाषण मात्र वाचायचे कारण त्या मंचासाठी त्यांच्या मनात एक प्रकारचा पवित्र भाव होता. अटल बिहारी वाजपेयी यांचे निकटवर्तीय असलेल्या अडवाणीजी यांनी एकदा सांगितलं होतं की अटलजींच्या भाषणामुळे त्यांना नेहमी न्यूनगंड वाटायचा पण वाजपेयीजींनी त्यांना सांगितलं की तुम्ही संसदेत उत्तम बोलता. तरी पण वाजपेयींसारखं भाषण आपण कधीच देऊ शकत नाही ही खंत त्यांना होती.

सन्मानित वाजपेयी
वाजपेयीजींना १९९२ मध्ये त्यांच्या राष्ट्रसेवेची दखल म्हणून पद्मविभूषण ने सन्मानित करण्यात आले. त्यांना लोकमान्य टिळक पुरस्कार तसेच १९९४ मध्ये सर्वोत्कृष्ट संसद पटू गोविंद वल्लभ पंत पुरस्कार देण्यात आला. कानपूर विद्यापीठाने त्यांना १९९३ मध्ये डॉक्टरेट ऑफ फिलॉसॉफी ने सन्मानित केले होते. त्यांना २०१५ मध्ये भारताचा सर्वोच्च नागरी सन्मान “भारतरत्न” प्रदान करण्यात आला होता. राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाच्या शिशुमंदिरापासून विकास पावत थेट पंतप्रधानपदाला पोहोचलेले वाजपेयीजी कवितेवरील त्यांच्या प्रेमासाठी प्रसिद्ध आणि आदरणीय आणि प्रखर वक्ता म्हणून ओळखले जातात. म्हणूनच ते कायम आमच्या आदर्श स्थानी आहेत ..त्यांची ओळख ही फक्त राजकारना मुळे न्हवती तर एक साहितिक,कवी,वक्ता व निःस्वार्थ कर्म योगी म्हणून ते संपूर्ण जगाला कळले आशा महामानवाला जयंती निमित्त भावपूर्ण अभिवादन……